مدیریت راهبردی حمل و نقل شهری با رویکردی در آموزش و توسعه

شکوفایی و سلامت اقتصادی و کیفیت زندگی یک شهر به یک شبکه حمل‌ونقل خوب و ایمن بستگی دارد. در بسیاری از کشورها حمل‌ونقل بعد از مسکن، بیشترین سهم از کل هزینه خانوار را شامل می‌شود و هرگونه تشدید ازدحام و ترافیک، این هزینه را به‌طور مستقیم به خانوار منتقل می‌کند. حمل‌ونقل از طریق تأثیری که بر الگوهای کاربری زمین می‌گذارد ساختار و بافت شهرها را دستخوش تغییر می‌کند و الگوی خاصی از شکل شهر و شهرنشینی را ارائه می‌دهد امروزه سرمایه‌گذاری در حمل‌ونقل جزو لاینفک برنامه‌های اقتصادی و توسعه‌ای شهرها می‌باشد اهمیت سرمایه‌گذاری در حمل‌ونقل شهری این سؤال را ایجاد می‌کند که چه کسی پس از تغییر سیستم سود می‌برد و چه کسانی بار اضافی را به دوش می‌کشند؟ مدیریت و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل شهری علاوه بر اینکه یک موضوعی کاملاً فنی و مبتنی بر محاسبات مهندسی است، در عین حال فرآیندی اجتماعی و متکی بر تعامل طیف وسیعی از ذی‌نفعان نیز است که باید همگی مدنظر قرار گیرند. برخی از برنامه‌ریزان و مدیران حمل‌ونقل بر سمت عرضه حمل‌ونقل تمرکز می‌کنند و تلاش می‌کنند امکانات، زیرساخت‌ها و خدمات مورد نیاز برای پاسخ دادن به تقاضای مورد انتظار و فزاینده شهروندان را فراهم کنند و برخی دیگر علاقه‌مند به اثرگذاری بر سمت تقاضای حمل‌ونقل از طریق تأثیرگذاری بر رفتار سفر و ترویج گزینه‌های مقرون به صرفه‌تر و سازگارتر با محیط‌زیست برای مسافران هستند. مدیریت حمل‌ونقل مطلوب باتوجه به ماهیت سیال و پویای تصمیم‌گیری جامعه باید بر هر دو سوی این ماجرا اشراف و انعطاف‌پذیری لازم در این خصوص را داشته باشد. موضوع مهم دیگری که می‌تواند سیاست‌های مدیریت حمل‌ونقل شهری را بالنده کرده یا آنها را ناکارآمد و شکست‌خورده جلوه دهد، مبحث مهم آموزش است. آموزش‌های زیست‌محیطی و آموزش‌های ترافیکی به‌نحوی که افراد ساکن در یک شهر، قواعد زندگی مبتنی بر سلامت فردی اجتماعی و زیست محیطی را بیاموزند، حوزه‌ای جذاب در برنامه‌ریزی و مدیریت حمل‌ونقل شهری است. این مباحث، قسمت‌هایی از سرفصل‌های کتاب حاضر هستند که تلاش کرده‌اند نگاهی جامع به موضوع مدیریت حمل‌ونقل شهری داشته باشند. این کتاب مشتمل بر هشت فصل است که فصل اول آن به تحلیل و تبیین مدیریت راهبردی و به‌ویژه مدیریت راهبردی در حوزه حمل‌ونقل شهری اشاره دارد؛ فصل دوم به بررسی زمینه‌ها و ضرورت‌های مدیریت راهبردی در حمل‌ونقل شهری پرداخته است به‌عبارتی در این فصل به‌دنبال آن هستیم تا نشان دهیم مسائل و تنگناهایی که در شیوه سنتی مدیریت حمل‌ونقل وجود دارد، کدامند و دیدگاه مدیریت راهبردی چگونه بر این مسائل فائق می‌آید. مدیریت راهبردی همان‌طور که اشاره شد، موضوعی پیچیده و چندوجهی است؛ در فصل سوم کتاب ابعاد مختلف مدیریت راهبردی حمل‌ونقل مورد واکاوی قرار گرفته است. فصل چهارم با عنوان «حمل‌ونقل و توسعه شهری»، به بیان روابط و تأثیر و تأثرات برنامه‌ریزی حمل‌ونقل شهری و شکل و شمایل رشد و توسعه شهر می‌پردازد. از آنجا که توسعه حمل‌ونقل عمومی، نقشی محوری در مدیریت راهبردی حمل‌ونقل شهری دارد، فصل پنجم کتاب به‌طور اختصاصی به چند و چون توسعه حمل‌ونقل عمومی پرداخته است. نقش و اهمیت فناوری‌های نوین و هوشمندسازی شبکه حمل‌ونقل به حدی است که بدون آن هرگونه برنامه‌ریزی و مدیریت سیستم حمل‌ونقل امکان‌پذیر نخواهد بود. بر این اساس فصل ششم کتاب به موضوع مهم هوشمندسازی سیستم حمل‌ونقل و جایگاه آن در مدیریت راهبردی اختصاص یافته است. از آنجا ‌که تأمین مالی پروژه‌های مرتبط با حمل‌ونقل شهری، یکی از معضلات اساسی امروز شهرهاست و بسیاری از شهرها توان و ظرفیت مالی کافی برای پاسخگویی به این نیاز فزاینده را ندارند، فصل هفتم کتاب به شکلی مفصل به تجزیه و تحلیل این موضوع و بیان راهکارهای آن اختصاص یافته است. در نهایت نظر به اینکه آموزش اثربخش‌ترین راهکار برای درونی‌سازی و نهادینه‌سازی فرهنگ در زمینه حمل‌ونقل از جمله ایمنی ترافیک، اتکا به حمل‌ونقل عمومی و پاسداشت محیط‌زیست می‌باشد؛ فصل پایانی کتاب موضوع آموزش در حمل‌ونقل شهری را تحلیل کرده است. مؤلفان بر این باورند که موضوع مدیریت راهبردی حمل‌ونقل شهری به‌لحاظ ماهوی از چنان پیچیدگی و گستردگی‌ای برخوردار است که هیچگاه به فصول و مباحث مطرح شده در این کتاب محدود نمی‌شود، بلکه می‌توان از دریچه‌های مختلف و متفاوتی به کندوکاو آن پرداخت و امید می‌رود در آثار مکتوب آتی، سایر ابعاد و مؤلفه‌های آن نیز مورد بررسی قرار گیرد.

باید یادآوری نمود که این کتاب اگرچه رویکرد و محتوای خاص خود را دارد، اما به‌لحاظ موضوعی، به‌نوعی، در تداوم و تکامل کتاب دیگری از همین مؤلفان با نام «اقتصاد حمل‌ونقل شهری؛ کندوکاوی در آموزش و بهبود روش‌ها» تألیف شده است و نگارندگان کوشیده‌اند تا علاوه بر پوشش دادن جنبه علمی و دانشگاهی موضوع به یک اثر که جنبه کاربردی و عملیاتی دارد و می‌تواند راهنمای عمل دست‌اندرکاران حوزه وسیع حمل‌ونقل شهری قرار گیرد، نیز نزدیک شوند. امیداست نگاه تیزبین و منتقدانه محققان و مدیران صاحبنظر و متعهد حوزه حمل‌ونقل شهری، ما را در رفع نواقص احتمالی کتاب، در چاپ‌های آتی یاری رساند.