آموزش حقوق شهر و شهروند

شهرها امروزه مکان‌های مهمی برای هم‌سویی جدید هویت‌های ملی و جهانی هستند. آنها فضاهای برجسته‌ای برای بازتعریف و بررسی مجدد مفاهیمی مانند شهروندی هستند. در عصر حاضر، رعایت حریم حقوق مردم در عرصه‌های مختلف، یکی از ضروریات زندگی اجتماعی محسوب می‌شود. شهروند مدرن در قبال شهروندی، باید تعهداتی را تقبل کند؛ زیرا شهروندی، مفهومی گسترده‌تر از شهرنشینی دارد و شهروند منفعل، فاقد شخصیت مدنی است. بنای مشارکت که در روند مدنیت جامعه مطرح است دارای زیرپایه حق و تکلیف است. از سوی دیگر، شهروندی از جمله موضوعاتی است که در بستر تربیت و آموزش، شروع به نشو و نما می‌کند و در شهر بالنده می‌شود؛ به همین دلیل آموزش‌های حقوق شهروندی، به باب مهمی در مدیریت شهری تبدیل شده است. امروزه شهروندسازی یعنی فراهم کردن امکانات، تسهیلات و سازوکارهای لازم برای شهروندان تا آنها بتوانند از حقوق شهروندی‌شان بهره‌مند شوند و ضمناً بتوانند وظایف و تکالیف شهروندی‌شان را در قبال جامعه محلی و شهری که در آن زندگی می‌کنند انجام دهند. روابط مناسب شهروندی و مدیریت شهری باعث بسط توانایی شهروندان، تقویت حس تعلق اجتماعی شهروندان، توسعه اعتماد اجتماعی شهروندان به مدیریت شهری و حل مشکلات شهری از طریق مشارکت شهروندان می‌شود. در کشور ما و به‌ویژه در شهرهای کشور هنوز آن‌طور که باید شهروندان با چارچوب‌ها و مصادیق حقوق و تکالیف شهروندی آشنایی ندارند و بنابراین مطالبه‌گری و روح مشارکت در آنها وجود ندارد و حتی بین جامعه علمی نیز در این خصوص، نوعی ساده‌انگاری و اهمال‌کاری به‌چشم می‌خورد و در بسیاری از رشته‌های علمی مرتبط حتی مفاهیم ابتدایی حقوق شهروندی تدریس نمی‌شود. به‌منظور پر کردن خلأهای مذکور کتاب حاضر با هدف غنی‌سازی بدنه دانش نظری در خصوص حقوق شهروندی و نیز راهنمای عمل کاربردی شهروندان و مدیریت شهری نگاشته شده است و به همین دلیل محتوای آن نیز در دو بخش مذکور خلاصه می‌شود. فصل اول کتاب به بیان تعاریف، مفاهیم و شرح تاریخچه حقوق شهروندی و اصلاحاتی مانند شهر، شهروند، حقوق شهری و ... می‌پردازد. از آنجا که هر پژوهش علمی باید بر دوش نظریه‌ها استوار باشد در فصل دوم کتاب، رویکردها و نظریه‌های شهروندی و حقوق شهروندی تحلیل می‌شوند. رویکردهایی همچون اجتماعی‌گرایی، لیبرالیستی، نظریه شهروندی پسامدرن و نظریه شهروندی جهانی از جمله رویکردها و نظریه‌هایی هستند که در این فصل به تفصیل بررسی می‌شوند. از آنجا که حقوق شهروندی، علاوه‌بر مسیر فلسفی، علمی و تاریخی خود از مرحله‌ای به بعد نمود عینی می‌یابد و در اسناد جهانی به ثبت رسیده است در فصل سوم حقوق شهروندی در اسناد ملی و بین‌المللی بررسی می‌گردد. فصل چهارم که مربوط به بخش کاربردی کتاب است به بیان مصادیق حقوق و تکالیف شهروندی می‌پردازد. این فصل بر آن است که اهم مصادیق حقوق شهروندی و نیز وظایف و تکالیفی که شهروندان بر عهده دارند مرور شوند. نظر به جایگاه و اهمیت آموزش شهروندی در تثبیت و تفهیم حقوق شهروندی، فصل پنجم کتاب به بررسی نقش آموزش در حقوق شهروندی پرداخته است تا از این رهگذر بتوان شهروندانی توانمند و آگاه به حقوق و تکالیف خود تربیت کرد. در نهایت فصل پایانی کتاب به بررسی روابط متقابل شهروندان و مدیران شهری یعنی شهرداری‌ها و شوراهای شهر در بستر حقوق شهروندی می‌پردازد. امید است اثر حاضر بتواند هم در بعد نظری و هم در عرصه عملیاتی، گامی مؤثر در  توسعه نهادینه کردن و ارتقای حقوق شهروندی در کشور باشد.

کتاب: آموزش حقوق شهر و شهروندی

سال: چاپ اول 1403

مورد تقدیر دکتر محمود عباسی 

دانشیار دانشگاه شهید بهشتی و معاون اسبق حقوق بشر  و امور بین الملل وزیر دادگستری