دکتر سید محسن طباطبایی مزدآبادی گفت:در ۱۴ ماه گذشته که همه گیری کرونا تبعات اقتصادی زیادی را به همراه داشته، نرخ اجاره بها نیز در کلانشهرها به صورت رسمی و غیررسمی به شدت رشد کرده و همین مساله به افزایش آمار حاشیه نشینی دامن زده است.

به گزارش اقتصاد دان، آمارهای مرکز آمار ایران از این حکایت دارد که شاخص قیمت اجاره بها در سطح کشور در زمستان ۱۳۹۹ نسبت به فصل مشابه سال ۱۳۹۸ به میزان ۲۸٫۹ درصد رشد کرده است. در بهار ۹۹ نیز افزایش نرخ اجاره نسبت به زمان مشابه در سال ۹۸، ۳۸ درصد و در تابستان ۴۷ درصد بوده است.

همچنین مطابق آمارهای مرکز آمار، نرخ تورم چهار فصل منتهی به فصل زمستان ۱۳۹۹ نیز در بخش اجاره بها، نسبت به دوره مشابه سال قبل به میزان ۲۷٫۵ درصد بالا رفته و متوسط افزایش هزینه اجاره بها برای تمام خانوارهایی که تمدید قرارداد داشته اند، در فصل زمستان ۱۳۹۹ نسبت به زمستان ۱۳۹۸ برابر ۳۸٫۶ درصد بوده است.

این در حالی است که حدود ۳۸ درصد شهرنشینان کشور مستاجر هستند و بنابراین مهمترین تاثیر افزایش نرخ اجاره بها بر وضعیت مسکن اجاره نشینان ساکنان شهرهای کوچک و بزرگ، این است که وقتی درآمد اشخاص متناسب با قیمت اجاره آنها بالا نمی رود، قشر متوسط به ناچار از مناطق میانی شهر به مناطق پایین تر و اقشار کم درآمد نیز از مناطق پایین شهر به حاشیه شهرها کوچ می کنند.

در این میان، اگرچه آمار دقیقی از تعداد افراد حاشیه نشین در ایران وجود ندارد، اما برآوردهای انجمن آمایش سرزمین ایران از این حکایت دارد که در سال گذشته، آمار جمعیت حاشیه نشینان نسبت به سال ۹۸ حداقل ۱۰ درصد رشد کرده است.

این موضوعی است که دکتر سید محسن طباطبایی، دبیرکل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران نیز در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و گفت: علاوه بر آمارهای مربوط به تورم سالانه نرخ اجاره بها، باید به نرخ تورم فصلی نیز توجه کرد که در سال گذشته با رشد محسوسی مواجه شده است؛ به نحوی که در سال گذشته استان همدان با تورم فصلی متوسط سالیانه ۱۹٫۲ درصد دارای بالاترین آمار تورم فصلی و استان سیستان و بلوچستان نیز با تورم فصلی متوسط سالیانه ۳٫۱ درصد، دارای کمترین آمار تورم فصلی در سطح کشور بودند.

دولت نمی تواند نرخ اجاره بها را کنترل کند
طباطبایی عدم توانایی دولت بر کنترل نرخ اجاره بها را از جمله مهمترین دلایل افزایش شدید این نرخ در سال گذشته دانست و گفت: در کشور ما، اساسا شاخص اجاره بهای واحدهای مسکونی هیچ وقت نمی تواند تابع مقررات خاصی باشد و دولت هرچقدر هم سختگیری کند، بازهم صاحبخانه می تواند به هر میزانی که نیاز داشته باشد و شرایط بازار ایجاب کند، نرخ اجاره بها را افزایش دهد.

وی در این باره به موفق نبودن مصوبه ستاد ملی مبارزه با کرونا در سال ۹۹ برای کنترل نرخ اجاره بها اشاره کرد و ادامه داد: تابستان پارسال، ستاد ملی مبارزه با کرونا تصویب کرد که در شهرهای کوچک، نرخ اجاره بها نباید بیش از ۲۵ درصد نسبت به سال ۹۸ رشد داشته باشد و در شهرهای بزرگ نیز نباید این رقم بیشتر از ۳۵ درصد باشد. این در حالی است که آمارهای مرکز آمار از این حکایت دارد که در تابستان ۹۹، نرخ اجاره بها برای اجاره نشین هایی که قراردادشان را تمدید کردند، به طور متوسط در سطح کشور ۴۱٫۲ درصد رشد داشته است. این مساله نشان می دهد که بیشتر صاحبخانه ها در سال گذشته به مصوبات ستاد ملی مبارزه با کرونا پایبند نبودند و اساسا دولت هیچ وقت نمی تواند برای افزایش نرخ اجاره بها محدودیت وضع کند.

طباطبایی علت اصلی رشد آمار حاشیه نشینی را نیز دشواری وضعیت معیشتی مردم در سال های گذشته بخصوص در سال ۹۹ عنوان کرد و اظهار داشت: آمار حاشیه نشینی در سال های اخیر به ویژه در کلانشهرهایی از جمله تهران، اصفهان، مشهد و تبریز بالا رفته است؛ چراکه اساسا در شهرهای بزرگ دسترسی به امکانات مختلف بسیار بیشتر از شهرهای کوچکتر و روستاهاست و بسترهای شغلی نیز در کلانشهرها فراهم تر است؛ بنابراین بسیاری از مردم تمایل دارند که از روستاها و شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ مهاجرت کنند و وقتی هم که افراد از درآمد مناسبی برای حضور در مناطق مرکزی شهرها برخوردار نیستند، طبیعتا ناچارند که به حاشیه شهرها پناه ببرند.

بیش از ۱۲ میلیون حاشیه نشین؛ فقط در اطراف کلانشهرها
دبیرکل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران برآورد رسمی از آمار حاشیه نشینان در اطراف کلانشهرها را حداقل ۱۲ میلیون نفر ذکر کرد و گفت: نبود زیرساخت های مناسب زندگی شهری در بیشتر شهرهای اقماری و شهرک های اطراف شهرهای بزرگ، باعث شده است که بیش از ۱۲ میلیون حاشیه نشین صرفا در اطراف کلانشهرها حضور داشته باشند. مساله ای که بدون شک آسیب های اجتماعی زیادی را به همراه داشته و در این میان، نابسامانی در بازار اجاره بها نیز به رشد حاشیه نشینی در سال های اخیر دامن زده است.

طباطبایی فقدان حکمرانی مناسب شهری در کلانشهرها را از جمله دلایلی دانست که در کنار دشواری های معیشتی به تشدید حاشیه نشینی در کشور دامن زده است. او در این باره گفت: اگر حکمرانی خوب شهری در کلانشهرهایمان وجود داشت، مدیریت شهری باید به گونه ای حکمرانی می کرد که تمام جمعیت یک شهر به امکانات و منابع به نحوی عادلانه دسترسی داشته باشند و اساسا در چنین شرایطی، حاشیه نشینی نیز به وجود نمی آمد؛ چون مقصود از حاشیه نشینی، حضور جمعیت مهاجری در اطراف شهرهاست که از امکانات اسکان مطلوب برخوردار نیستند.

این کارشناس اقتصاد شهری درباره امکانات اسکان مطلوب توضیح داد: این امکانات شامل دسترسی به مراکز خرید، مراکز فرهنگی، آموزشی، مذهبی، اجتماعی، بهداشتی و حتی مراکز تفریحی و سایر مراکزی است که می تواند رفاه شهروندان را فراهم کند؛ بنابراین هر محلی که از این امکانات اولیه برخوردار نباشد، حاشیه شهر محسوب می شود؛ کما این که اکنون بسیاری از شهرهای اقماری و شهرک های اطراف کلانشهرها فاقد این امکانات هستند و به نوعی به خوابگاه تبدیل شده اند.

جمعیت دقیق حاشیه شهرهای ایران قابل محاسبه نیست
با وجود این که پدیده حاشیه نشینی، سال هاست که گریبان گیر جامعه ایران شده است، اما تا کنون هیچ گاه آمار دقیقی از جمعیت ساکن حاشیه شهرهای کوچک و بزرگ برآورد نشده و در سال های اخیر آمار تقریبی ۱۸ تا ۲۰ میلیون نفر برای جمعیت حاشیه نشینان ایران برآورد شده است؛ به نحوی که می توان گفت حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد جمعیت شهرهای بزرگ و کلانشهرهای ایران حاشیه نشین هستند.

در این میان اما سوال اساسی آن است که چرا در کشورمان هنوز آمار دقیقی از تعداد افراد حاشیه نشین در دست نیست؟ دبیرکل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران در پاسخ به این سوال گفت: باید یادآور شد واژه حاشیه نشینی امروزه کمتر به کار گرفته می شود و اسکان غیررسمی جایگزین آن شده است، چراکه اسکان غیررسمی واژه ای عام تر است و ممکن است این پدیده حتی در قلب شهر هم وجود داشته باشد و لزوما مربوط به حاشیه فیزیکی شهر نیست.

وی افزود: اساسا به خاطر شناور بودن جمعیت حاشیه نشین، وضعیت به گونه ای نیست که بتوان آمار دقیق آنها را برآورد کرد؛ کما این که اکنون جمعیت روز و شب بسیاری از شهرها متفاوت است و به طور مثال، در شهر تهران برآورد می شود که جمعیت روز آن حدود ۱۲ میلیون نفر و جمعیت شب آن حدود ۹ میلیون نفر است؛ بخش زیادی از افرادی هم که صرفا در طول روز در تهران حضور دارند، ساکنان شهرهای اقماری و شهرک های اطراف تهران هستند، اما مکانیزم مناسبی در کشورمان برای برآورد آمار جمعیت حاشیه نشین های تهران وجود ندارد و همین مساله در شهرهای بزرگ دیگر نیز مشاهده می شود.

کاهش آمار حاشیه نشینان با هوشمند شدن شهرها
طباطبایی در بخش دیگری از صحبت هایش هوشمند شدن شهرها را از جمله راهکارهای کاهش آمار حاشیه نشینی دانست و گفت: با وجود این که پدیده حاشیه نشینی یکی از پدیده های دنیای پیشرفته است، اما جهان سنتی بیشتر می تواند در بروز این پدیده تاثیرگذار باشد؛ بر این اساس، اگر ما نتوانیم شهرها را به سمت هوشمند شدن ببریم و صرفا به این دلخوش باشیم که برخی خدمات شهرمان الکترونیکی شده است، طبیعتا نمی توانیم به شناسایی بافت جمعیت شهری و رفع آسیب های آنها نیز بپردازیم.

این کارشناس اقتصاد شهری درباره راهکارهای مقابله با حاشیه نشینی عنوان کرد: بازسازی و بهسازی مناطق اسکان غیررسمی توسط دولت از طریق ستاد ملی بازآفرینی شهری و همچنین اقدمات شهرداری ها، ایجاد بسترهای اشتغال از طریق تقویت بنیه اقتصادی مناطق حاشیه ای و تقویت زیرساخت های آموزشی و فرهنگی از جمله راهکارهای کاهش آمار حاشیه نشینی است.

وی در پایان تصریح کرد: صد البته توسعه روستاها و شهرهای کوچک که مبدا اصلی مهاجرت هستند، می تواند انگیزه های مهاجران را برای ماندن در شهر اصلی خود بالا ببرد و از مهاجرت جلوگیری کند؛ بنابراین هر سیاست کلان برای مبارزه با حاشیه نشینی، ابتدا باید از روستاها و شهرهای کوچک و میانی آغاز شود.

منبع: خبرگزاری اقتصاددان