ساختمان پلاسکو تهران با عمری بیش از 50 سال در ساعت 11:30 روز پنج‌شنبه 30 دی ماه 1395 فرو ریخت. تاریخی که با همه تلخی آن شاید در آینده بیشتر به آن ارجاع داده شود و مانند تاریخ مرگ معماری مدرن که چالز جنکس آن را مصادف با فروریختن مجتمع مسکونی پروئیت ایگو در 15 ژوئیه 1972 در شهر سنت لوییز ایالت میسوری آمریکا می‌داند، به‌عنوان یک نقطه عطف در تاریخ تحولات شهرسازی و برنامه‌ریزی کشور شناخته شود.

پلاسکو بخشی از تاریخ شهرسازی کشور و برشی مقطعی از تحولات شهری تهران بود. فرو ریختن آن البته نه مانند پروئیت ایگو به اختیار و عمدی بلکه ناشی از یک سانحه دردناک آتش‌سوزی بود. تجربیات جهانی نشان می‌دهد که حوادث این چنینی بسیاری در شهرها رخ داده؛ از آتش‌سوزی بزرگ لندن در 1666 گرفته تا آتش بزرگ شیکاگو در سال 1871 که 70هزار ساختمان در آن سوختند و تا آتش‌سوزی فورت مک موری کانادا که2400 خانه را سوزاند، همچنین آتش‌سوزی‌هایی که در شهرهای کشورهای رو به توسعه رخ داده است از جمله آتش بزرگی که در بخش سکونتگاه‌های غیر رسمی شهر مانیل فیلیپین در سال 2004 رخ داد و 22 هزار نفر را آواره کرد و آتش‌سوزی در داکا بنگلادش و سائوپائولو برزیل همه و همه از این دست حوادث بوده‌اند اما جدای از واکنش‌های هیجانی اولیه آنچه مهم است، نگاه انتقادی به قضیه و بهره گرفتن از یک تجربه اندوهبار برای آینده و گشودن افق‌هایی برای آینده است.

این همان چیزی است که کشورهای پیشرفته از آن بهره‌مندند و راه تکرار چنین حوادثی را می‌بندند. این موضوع حتی در مورد حوادث طبیعی نیز صادق است. سونامی 10 متری مارس 2011 در فوکوشیما که طی آن ژاپن چند متر به سمت شرق جابه‌جا شد و در حال تبدیل شدن به یک فاجعه انسانی و زیست محیطی بود، برای ژاپن به ‌ایده‌پردازی در مورد شهرهایی مقاوم ختم شد که طرح‌های اولیه آنها در خلیج توکیو طراحی شده است و قرار است 10 ریشتر زلزله را تحمل کنند.پرداختن به قصورهای گذشته فقط تا آنجا می‌تواند موثر باشد که به راه حل و ارائه راهکار برای آینده بینجامد.

واقعیت این است که شهرهای کشور ما به‌خصوص کلان‌شهرها با معضل بزرگی به‌نام بافت فرسوده مواجه هستند. فرسودگی اگرچه با قدمت بنا ارتباطی معنادار دارد، اما لزوما بالا بودن سن بنا به‌معنای فرسوده بودن نیست و برخی ابنیه تحت شرایطی با وجود عمر کوتاه فرسوده محسوب می‌شوند. ساختمان‌های بسیاری با عمر بالای 50 سال در جهان وجود دارند که از استحکام کافی برخوردارند و با عملیات بهسازی و توانمندسازی توانسته‌اند کاربری خود را حفظ کنند که از جمله آنها می‌توان به ساختمان‌های بلندمرتبه در شهرهایی مانند شیکاگو، نیویورک، لندن و پاریس اشاره کرد که بعضا قدمت آنها به اوایل قرن بیستم برمی‌گردد. بنابر گزارش مسوولان بیش از 60هزار هکتار بافت فرسوده در کشور و بیش از 3 هزار هکتار بافت فرسوده در تهران وجود دارد که تمامی خصوصیات فرسودگی یعنی ناپایداری، ریزدانگی و نفوذناپذیری را دارند و ناکارآمدی و کاهش کارآیی در آنها دیده می‌شود و باز بنا بر اظهارات مسوولان امر بیش از 3هزار ساختمان شبیه پلاسکو در تهران وجود دارد که این امر یک تغییر نگرش اساسی در مدیریت و برنامه‌ریزی شهری را می‌طلبد که شاید فروپاشی پلاسکو بانی آن باشد.

مرمت بافت‌های فرسوده شهری البته با حفظ میراث تاریخی شهرها و احیای آنها باید دستاورد جامعه تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیر عرصه شهری از حادثه پلاسکو باشد. آتش‌سوزی و فروپاشی ساختمان پلاسکو نشانه جدی از زوال هسته مرکزی شهر تهران به‌عنوان بخش اصلی هویت و شخصیت تهران بزرگ است که نیازمند جان‌بخشی مجدد است. اصولا بخش مرکزی شهرها قلب تپنده آن هستند و حیات و مرگ شهرها از این ناحیه شروع می‌شود. ناپایداری، آشفتگی بصری، رکود اجتماعی و انحطاط کالبدی که در این قسمت از تهران وجود دارد سال‌ها است که هشدار چنین روزی را می‌داد.  واقعیت این است که قلب تهران بیمار است و به عمل جراحی نیاز دارد. باید برای جلوگیری از شکست‌های بزرگ در کلان‌شهر تهران به برنامه‌ریزی و بازطراحی پرداخت. اگر با رویکردی سیستمی و توام با تخصص و تعهد و همکاری و هم‌افزایی به یاری تهران بشتابیم و راه آینده پایتخت دویست ساله ایران را هموار کنیم، می‌توانیم از ساعت 11:30 دقیقه روز پنج شنبه 30 دی 1395 ضمن پاسداشت روح بزرگ آتش‌نشانان قهرمان، به مثابه یک نقطه عطف یاد کنیم.

نویسنده : دکتر سیدمحسن طباطبایی ‌مزدآبادی

 منبع : روزنامه دنیای اقتصاد

تاریخ انتشار : 1395/11/09

شماره خبر : 1088769