هشدار مقام معظم رهبري در خصوص مسئله نفوذ اگرچه بيشتر ابعاد فكري، فرهنگي و سياسي را در بر مي‌گيرد اما در ابعاد اقتصادي نيز مصاديق مهمي دارد كه غفلت از آنها مي‌تواند اقتصاد كشور را از الگوي اقتصاد مقاومتي دور سازد و به سمت «وابستگي» مورد طمع غرب سوق دهد.

تعبيري كه رهبر معظم انقلاب اسلامي در خصوص مسئله نفوذ اقتصادي دارند را به نوعي مي‌توان در بستر نفوذ به معناي مصداقي از وادادگي نيز مورد بررسي قرار داد. ايشان در اين زمينه مي‌فرمايند: در زمينه‌هاي اقتصادي، چشم‌هاي بيناي مسئولان اقتصادي بايستي باز باشد و مواظب باشند كه [دشمنان] نفوذ اقتصادي پيدا نكنند، چون نفوذ دشمن پايه اقتصادِ محكم را متزلزل مي‌كند. آنجاهايي كه نفوذ اقتصادي كردند، آنجاهايي كه توانستند خودشان را بر اقتصاد كشورها و ملت‌ها مثل يك بختكي سوار بكنند، پدر آن كشورها درآمد. به نظر مي‌رسد مفهوم نفوذ در حوزه‌هاي اقتصادي را مي‌توان با استفاده از ادبيات مركز – پيرامون نظريه وابستگي نيز تبيين كرد. بر اساس نظريات انديشمنداني همچون پل باران، آندر گوندر فرانك و سمير امين وظايف در نظام اقتصادي جهان به نوعي تقسيم شده است كه اساساً ثمره تلاش و كوشش اقمار در جيب متروپل قرار مي‌گيرد. در واقع نظريه وابستگي بر اين اساس طرح شده كه ساختار اقتصاد جهاني و به ويژه دنياي توسعه‌يافته از تمام ابزارها در جهت استمرار استثمار خود بر كشورهاي جنوب بهره‌مند مي‌شود. چه بسا اين استمرار منوط به نفوذ در بدنه اقتصادي كشورها، ترويج الگوي مصرف‌گرايي و وابسته كردن اقتصادهاي در حال توسعه به سرمايه‌هاي جهاني باشد.
شايد بتوان مهم‌ترين مصداق از «فلاكت اقتصادي» به دليل وابستگي در سطح جهاني را نيز در مدل آرژانتين كنكاش كرد. در حالي كه براي چند دهه آرژانتين سردمدار رشد و توسعه بود، به تدريج روند معكوس آغاز شد و فقر و شورش‌هاي اجتماعي بخش قابل‌توجهي از جامعه آرژانتين را در بر گرفت. اگرچه آرژانتين براي چند دهه پيرو بي چون و چراي نسخه‌هاي توسعه‌اي نهادهاي بين‌المللي به ويژه صندوق پول بود اما به تدريج سياست در‌هاي باز نشان داد، ثمره‌اي جز درهم كوبيده شدن بنيان‌هاي اقتصادي براي اين كشور ندارد و از سال 1998 آرژانتين درگير بحراني شد كه همچنان نيز اثرات آن مردم اين كشور را تحت تأثير قرار مي‌دهد.
جالب اينجاست اكنون نيز كه آرژانتين در پي فاصله گرفتن از سياست‌هاي توسعه‌اي غربي است بار ديگر نهادهاي مالي امريكايي به ويژه «صندوق كركس» با نفوذ خود درصدد ادامه پايبندي بوينس‌آيرس به سياست‌هاي ليبرالي هستند، البته به طور قطع نمي‌توان نظريه وابستگي را در مورد روابط اقتصادي ايران و غرب جامع و مانع دانست، چراكه در بسياري از موارد استقلال سياسي ايران، راه هر نوع وابستگي به غرب در حوزه‌هاي اقتصادي را مسدود ساخته است اما به‌زعم راقم اين سطور تلاش غرب براي اعمال نفوذ در ايران درست در مسير نظريه وابستگي به پيش مي‌رود. اكنون نيز با توجه به احتمال لغو تحريم‌ها بعيد نيست كه دشمن در اين فضا به دنبال بازگشت به عرصه اقتصادي ايران و تضعيف استقلال اقتصادي كشور باشد. نگاهي به وضعيت ميزان واردات نيز اين فرضيه را تثبيت مي‌كند كه در گام اول غرب درصدد است بازار 80 ميليوني اقتصاد ايران را در قبضه کالاهای مصرفي خود بگیرد و در گام دوم نيز با سرمايه‌گذاري در زيرساخت‌هاي اقتصادي فضا را براي ضربه زدن به كشور در شرايط بحراني پديد آورد. افزايش 8/ 2 ميليارد دلاري واردات در سال 93 نسبت به سال 92 نيز تصديق مي‌كند كه سيستم گمركي كشور آنچنان كه بايد و شايد در برابر سيل واردات مستحكم نيست.
جاي تأسف اينجاست كه برخي كار را به جايي رسانده‌اند كه حتي الگوي اقتصاد مقاومتي را نيز بر اساس ورود سرمايه گذاري خارجي تحليل و تبيين مي‌كنند در حالي كه اقتصاد مقاومتي اساس را بر توانمندي‌هاي داخلي قرار مي‌دهد و نه چشم‌انتظاري براي ورود سرمايه‌گذاري‌هاي خارجي. اگرچه اقتصاد ايران ضعف‌هاي ساختاري و نهادي متعددي دارد اما اين ضعف‌ها با ورود غربي‌ها مي‌تواند به يك تهديد و حتي بحران تبديل شود و بنابراين ضرورت دارد با حساسيت بيشتري نسبت به همكاري با طرف‌هاي غربي در پروژه‌هاي اقتصادي اقدام صورت گيرد تا اقتصاد ايران با رويكرد استقلال‌طلبانه ضمن اتكا بر توان داخلي در عرصه‌هاي بين‌المللي نيز حضور يابد. به نظر مي‌رسد آنچه امروز به عنوان مصداق نفوذ در حوزه اقتصادي از همه موارد خطرناك‌تر است، تغيير باورها و ديدگاه‌هاي تصميم‌گيران سياسي و اقتصادي كشور است كه به جاي پيگيري الگوي اقتصاد مقاومتي راه توسعه ايران را تنها در گرو دست دادن با مديران كارتل‌هاي غربي ببينند. ايران اسلامي طي سه دهه گذشته الگويي از استقلال سياسي توأم با اقتدار و پيشرفت را به منصه ظهور رسانده است و امروز نيز بايد مراقب بود تا راه براي بازگشت دوباره غرب به كشور باز نشود. تنها راه نجات اقتصاد ايران الگوي اقتصاد مقاومتي است كه ماهيتي درون‌زا و برونگرا دارد و تقليد كوركورانه از نسخه‌هاي توسعه‌اي غرب تنها به وخامت اوضاع اقتصادي منجر مي‌شود.

منبع خبر : روزنامه جوان

تاریخ انتشار : 94/09/15

شماره خبر : 757810

نویسنده : سید محسن طباطبایی مزدآبادی