با شیوع ویروس کرونا همه بخش‌های اقتصادی در جهان با چالش‌هایی مواجه شد که شهرداری‌ها و درآمد شهر هم از آن مصون نمانده است. تأمین مالی پایدار یکی از چالش‌های همگی شهرداری‌ها بوده که در این دوران به دلیل کاهش درآمد کسب‌وکارها تشدید هم شده است. علاوه بر این شهرداری‌ها با مشکلات دیگری هم مواجه‌اند که به نظر می‌رسد ریشه آن در اقتصاد باشد. علم اقتصاد شهری می‌تواند راهکار تأمین مالی پایدار شهرداری‌ها را تعیین کند اما به نظر می‌رسد وجود تخصص اقتصادی در بین شهرداران حلقه گمشده اداره شهر باشد.

در همین رابطه و برای مشخص شدن چالش‌هایی که شهرداری‌ها با آن مواجه هستند، با سیدمحسن طباطبایی مزدآبادی، دبیرکل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران به گفت‌وگو پرداختیم که بخشی از آن را در زیر می‌خوانید:

امروزه چه مشکلاتی پیش‌روی شهرداری‌ها است؟

شهرداری‌ها دولت‌های محلی هستند که با چالش‌های دولت ملی مواجه هستند اما محدوده فعالیت آن‌ها محلی است، یعنی عملاً هم مشکلات بیرون از حوزه تحت پوشش خود را باید حل کنند و هم مشکلات درون را. کلان‌شهرهایی همچون اصفهان، شیراز، تهران و کرج، شهرهایی هستند که عمده مشکلات شهرداری‌ها در آنها مهاجرت معکوس است به طوری که مردم روستا، شهرهای اقماری و به ویژه شهرهای جدیدی که برای پوشش ظرفیت جمعیت شهرهای بزرگ در ابعاد مختلف تشکیل شده‌اند، به این کلانشهرها مهاجرت می‌کنند.

مهاجرت معکوس و در کنار آن پدیده زاغه‌نشینی آسیب‌های فرهنگی، اجتماعی و زیست محیطی را به دنبال داشته و تأثیرات منفی بر اقتصاد شهر گذاشته است. کلانشهرهای بزرگی همچون تهران، جمعیت ثابت ۹ میلیون نفری داشته و در مجموع با جمعیت مهاجر ۱۲ تا ۱۸ میلیون نفر جمعیت دارد. هزینه‌های شهر را جمعیت ثابت شهر که شهروندان هستند تأمین می‌کنند اما مزیت‌ها و خدمات شهر را بخش قابل توجهی از مهاجران به دست می‌آورند، بنابراین شاهد بی عدالتی شهری هستیم، حقوق شهروندی عملاً در نظر گرفته نمی‌شود و هزینه‌های شهرداری را افرادی پرداخت می‌کنند که آن چنان از آن بهره‌مند نمی‌شوند.

علاوه بر این، شهرداری‌ها مسئول پوشش خدماتی زمان حیات تا ممات شهروندان هستند، در ایام شیوع ویروس کرونا، هزینه‌های شهر چندین برابر شد و با توجه به تأثیر این ویروس در کسب‌وکارها، بسیاری از درآمدهای شهر کاهش یافت به طوری که توان مالی شهروندان برای تأمین هزینه‌های شهر نیز کاهش یافت و از طرفی تورم جهشی توانست تأثیر بسیار زیادی را بر تأمین منابع مالی شهری بگذارد.

عدم آشنایی با کارکردهای مالی، اقتصادی و بانکی هم یکی از مشکلات شهرداری‌ها است؛ در این نهاد و به ویژه در رأس آن افرادی منصوب شده‌اند که تخصص مرتبط نداشته و یا تخصص آن‌ها تک بعدی بوده است، شهرداری را عملاً باید یک متخصص اقتصادی اداره کند زیرا اساس اداره شهر پول است، اگر تخلفی در شهر صورت می‌گیرد، ریشه آن در پول است، بی انضباطی شهری و عدم دریافت خدمات شهری مناسب از جمله حمل‌ونقل عمومی همگی در مسائل مالی ریشه دارد.

شهرداران همواره مدعی تحول در شهر هستند، در برنامه‌هایی که شهرداران در زمان گرفتن رأی اعتماد از شورا ارائه می‌دهند همه بخش‌ها پر رنگ بوده اما توجهی به تأمین مالی پایدار نشده است.

هیچ برنامه اقتصادی تا کنون توسط شهرداران ارائه نشده است که بتواند شهرداری را خودکفا و مستقل کند، بنابراین هرساله شهرداری‌ها در باتلاق بدهی‌های شهری و مطالبات پیمانکاران غرق شده‌اند و در نهایت با روش‌های ناپایدار درآمدی و استقراض سعی در تأمین منابع مالی و درآمد داشته‌اند.

شهرداری تهران حدود ۷۰ تا ۸۸ هزار میلیارد تومان بدهی در حوزه‌های مختلف دارد که حدود دو برابر بودجه شهرداری تهران است و همواره برای تأمین مالی پروژه‌ها نمی‌تواند روش‌های تأمین مالی پایدار را اجرایی کند.

اقتصاد شهری چه کمکی به مدیریت شهر می‌کند؟

اقتصاد شهر مطالعه اقتصادی مناطق شهری است. اگر شهردار مدعی است می‌تواند اقتصاد شهر را در حوزه تحت مدیریت شهری خود نهاده کند باید بر مطالعه اقتصادی مناطق شهری تسلط داشته باشد، شهرهای مختلف بین سه تا ۲۲ منطقه دارد، عملاً حتی برای انتخاب مدیران مناطق شهری هم کمترین توجه به موضوع اقتصاد می‌شود و مطالعه کاربردی در این حوزه وجود ندارد. این هشدار وجود دارد که هر لحظه بر میزان بدهی‌های شهرداری‌ها افزوده شود. از طرفی هر چقدر بدهی شهرداری‌ها افزایش یابد تأثیر عمیقی بر کسب و کارهای شهروندان دارد.

شناخت بانک و نظام بانکداری چه میزان به شهرداری‌ها کمک می‌کند؟

تسلط بر نظام بانکی هم یکی از چالش‌های شهرداری‌ها است. لازم است شهرداری‌ها روابط قوی با بانک‌ها داشته باشند و بتوانند از ابزارهای تأمین مالی بانکی برای تأمین مالی هزینه پروژه‌ها استفاده کنند که این کار عمدتاً با روش‌ها و ابزارهای سنتی انجام می‌شود، از آنجا که بانک‌ها از تورم عقب تر بوده و می‌خواهند خود را به کاستی‌ها و زیان‌هایی که تورم بر حوزه بانکی گذاشته و منجر می‌شود صورت‌های مالی زیان‌ده داشته باشند، به ناچار به گونه‌ای با شهرداری‌ها برخورد می‌کنند که آن‌ها را به شدت مقروض کنند.

اگر روند اصلاح فعالیت‌های مالی، اقتصادی و بانکی شهرداری‌ها حل نشود شاهد اوج‌گیری فساد خواهیم بود زیرا شهرداری‌ها مجبور می‌شوند برای جبران بدهی‌ها املاک در اختیار خود را به بانک‌ها واگذار کنند. عملاً با این اقدام بانک‌ها و شهرداری‌ها با مشکلات زیادی مواجه می‌شوند که اگر شهرداران تخصص اقتصادی داشتند این مشکلات پیش نمی‌آمد.

آیا مشکل ترافیک در کلانشهرها قابل حل است؟

ترافیک هم یکی از چالش‌های شهرداری‌های کلانشهرها است که از جمعیت مهاجر این شهرها ناشی شده است. یک پنجم کل بنزین کشور در تهران مصرف می‌شود، بنابراین با پدیده آلودگی هوا مواجه هستیم، پیش از این میانگین آلودگی هوا بین یک تا حدود دو ماه در سال بود که اکنون به بیش از شش ماه رسیده است. کلانشهرها با پدیده خطرناک مرگ خاموش مواجه هستند که در کنار آمار تصادفات می‌تواند به چندین برابر مرگ‌های کرونایی هم برسد.

نبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل شهروندی هم یکی دیگر از معضلات شهری است، زیرساخت فنی و فرهنگی استفاده از دوچرخه در شهرها فراهم نیست. در خیابان‌هایی که وسیع‌تر و عریض‌تر می‌شوند، نه تنها تردد خودروهای شخصی تسهیل نشده بلکه شهروندان به استفاده از خودروهای شخصی تشویق می‌شوند.

مهم‌ترین دلیل این مشکل این است که شهرداری‌ها مدیریت یکپارچه شهری نداشته و نمی‌توانند با فعالان صنعتی ارتباط مستقیم مدیریتی و حاکمیتی داشته باشند تا میزان تولید، شماره‌گذاری و تردد خودرو را با شبکه جامع مدیریت شهری مدیریت کنند، بنابراین مشکل ترافیک به راحتی قابل حل نیست.

منبع: خبرگزاری ایمنا