در این خصوص باید عنوان کرد واژه حیات شبانه یا زیست شبانه به‌طور معمول به فعالیت‌های اجتماعی در فضاهای تجاری شهری اشاره دارد. حیات شبانه موضوع جدیدی نیست بلکه در شهرهای اروپا سابقه آن به قرن هجدهم برمی‌گردد. در حقیقت زیست شبانه همزاد افزایش شهرنشینی و شهرگرایی است. در قرن هجدهم با روشن شدن معابر شهری توسط چراغ‌های گازی، خود همین روشنایی به یک جاذبه تبدیل شد و بسیاری از عکاسان برای عکس گرفتن از خیابان‌های نورانی در شب به این مکان‌ها می‌رفتند. متعاقب این موضوع کم‌کم رستوران‌ها، مراکز تفریحات شبانه و سالن‌های پذیرایی نیز در شب باز شدند و نیروی پلیس حرفه‌ای جایگزین نگهبانان سنتی شبانه شد و نور با ایمنی پیوند خورد.

کتابخانه‌های عمومی فعال شدند و جلسات اخلاقی شبانه در کلیساها برقرار شد. روشنایی الکتریکی در اواخر قرن نوزدهم نقطه عطف دیگری در حیات شبانه شهرهای غربی است. کاهش تدریجی ساعات کار و افزایش درآمد نیز باعث گسترش زندگی شبانه شد و اوقات فراغت اندک‌اندک جای خود را در زندگی شهری باز کرد. قرن بیستم تا چنددهه انتهایی این قرن تحت‌تأثیر اتفاقات سیاسی و اجتماعی حیات شبانه دچار افول شد. افزایش جرم در دهه‌های ۱۹۶۰و ۱۹۷۰موجب کاهش زیست شبانه، به‌خصوص در شهرهای آمریکا شد، شورش‌های شهری به ترس از فضاهای عمومی انجامید و کسب‌وکارهای شبانه بسته شدند.

اما از اواخر قرن بیستم به این سو شهرها، به‌ویژه تحت‌تأثیر پارادایم توسعه پایدار به‌طور فزاینده‌ای زیست شبانه را تبلیغ می‌کنند و هدف اصلی تقویت مناطق تجاری و تشویق احساس هیجان شهری است و اینک زیست شبانه به‌عنوان جزو مهمی از زندگی اقتصادی شهر به‌شمار می‌رود. همانطور که اشاره شد شهرها امروزه برای زیست شبانه برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری می‌کنند.

نیویورک هویت خود را با عنوان شهری که هرگز نمی‌خوابد تعریف کرده است و زیست شبانه یک پیشران مهم اقتصادی و فرهنگی برای نیویورک است و ۲۵هزار مؤسسه و بنگاه و بنا در سراسر شهر شبانه فعال هستند. صنعت زیست شبانه نیویورک ۲۹۹هزار شغل ایجاد کرده و بیش از ۱۹میلیارد دلار عایدی مستقیم اقتصادی داشته است و فقط در سال ۲۰۱۶ بیش از ۶۹۰میلیون دلار مالیات و عوارض نصیب شهر نیویورک کرده است.

همچنین لندن شهری است که زندگی در آن تازه بعد از تاریک شدن هوا آغاز می‌شود و ارزش اقتصاد شبانه این شهر سالانه بیش از ۲۶میلیارد یورو است و از هر ۸نفر شاغل در لندن یک نفر مربوط به این بخش است، اما همچنان تلاش می‌کند و بر این باورند که هنوز جا برای رشد و پیشرفت باقی مانده است. برلین نیز که به عنوان یک کلانشهر پرجنب و جوش و خلاق شهرت دارد بخشی از این شهرت خود را مرهون تاریخ طولانی و فرهنگ زندگی شبانه این شهر است.

در مجموع محدودیت‌هایی مانند دمای بالای روز، آلودگی فضاهای شهری و ترافیک ناشی از کار و فعالیت در روزها باعث شده است تمرکز روی شب‌ها بیشتر شود. اساس مفهوم «شهر شب» انباشتگی و تراکم فعالیت‌های شبانه است که نوعی پویایی را در شهر ایجاد کرده و در جهت افزایش رونق اقتصاد شهرها به کار می‌رود. از مزایای شهر شب می‌توان به ایجاد فرصت‌های شغلی جدید، ارتقای اقتصاد محلی و گشودن پنجره‌ای برای واکاوی اقتصاد شهر اشاره کرد. همچنین گردشگری شبانه کیفیت زمان فعالیت افراد را افزایش داده و سلامت اجتماعی را ارتقا می‌بخشد.

اکوسیستم حیات شبانه شامل کارکردن شبانه، لذت‌بردن از شب و مدیریت زیست شبانه است و شامل بخش‌ها و زیرمجموعه‌های مختلفی است که باید مورد واکاوی قرار گیرند. این زیرمجموعه‌ها شامل خدمات مواد غذایی و خوراکی (رستوران‌ها، کافی‌شاپ‌ها و...) خدمات هنری شامل گالری‌ها، فستیوال‌ها، نمایشگاه‌ها، موزه‌ها، تئاترها، سالن‌های سینما، سالن‌های موسیقی، کنسرت و... می‌شود که بخش مهمی از اقتصاد زیست شبانه را شامل می‌شوند و در شهری مانند نیویورک این بخش به‌تنهایی سالانه بیش از یک میلیارد دلار خروجی اقتصادی داشته است.

زیرمجموعه دیگر، سالن‌های بازی و سرگرمی هستند که فضاهای مفرح فرهنگی و عملکردی با عنوان «خودتان انجام دهید» را شامل می‌شوند که شهروندان در آن مبادرت به انجام کاری مانند نقاشی‌کشیدن، طراحی، قصه‌گویی، نقالی، پانتومیم، صنایع‌دستی و... می‌کنند. زیرمجموعه دیگر، بخش ورزش است که فضاهای ورزش خانوادگی مانند کوچه‌های بولینگ، فضای بازی کودکان، ورزش‌های گروهی، بیلیارد و... است و به‌طور کلی تنها یک یا ۲ زیرمجموعه دیگر در فضای حیات شبانه در شهرهای غربی وجود دارد که با مبانی دینی و فرهنگی ما سازگار نیست و بنابراین بخش اعظمی از این صنعت قابلیت پیاده‌سازی‌ در شهرهای کشور ما را دارد.

ناگفته پیداست که برنامه‌ریزی و اجرای این طرح نیازمند هم‌افزایی نهادهای مختلفی ازجمله نهادهای نظامی و امنیتی است. مجوزهای قانونی باید برای آن گرفته شود و دارای پیوست‌های ایمنی، زیست‌محیطی، فرهنگی و کالبدی باشد. ارگان‌ها و سازمان‌هایی که با حیات شبانه شهر درگیر هستند هرکدام از دریچه و نگاه خود با مسائل، مشکلات، تنگناها و فرصت‌ها آشنایی دارند و هرکدام راه‌حل‌های خاص خود را دارند. آنها همچنین دارای شیوه‌های خاص گردآوری داده‌ها و تجزیه و تحلیل اطلاعات خاص خود هستند. به اشتراک‌گذاری این داده‌ها و اطلاعات ارزش آنها را بالا می‌برد و به توفیق کلی برنامه می‌انجامد.

عنوان شهردار شب که برخی از شهرها آن را به کار برده‌اند ناظر بر هم‌افزایی، مدیریت هماهنگی و پاسخگویی مدیریت شهری درخصوص حیات شبانه است که این فرد به‌عنوان نقطه کانونی تمام فعالیت‌ها عمل می‌کند و به تمام جوانب اقتصاد شبانه شهر پاسخگوست. با این تفاسیر به‌نظر می‌رسد بسیاری از نگرانی‌ها در مورد زیست شبانه در کلانشهر تهران و دیگر کلانشهرهای کشور ناشی از عدم‌شناخت و اشراف بر ابعاد موضوع باشد. شهر مشهد مقدس به‌واسطه بارگاه نورانی امام‌رضا(ع) نوعی از زیست شبانه با رویکرد مذهبی و فرهنگی را به نمایش می‌گذارد که می‌تواند الگویی مناسب برای دیگر کلانشهرهای کشور باشد. زیست شبانه هیچ‌گاه به مفهوم ابتذال و پشت پا زدن به شئونات و چارچوب‌های فرهنگی، عقیدتی و مذهبی شهروندان نیست بلکه به مرور می‌تواند احیاگر و تقویت‌کننده این باورها باشد.

منبع : روزنامه همشهری
تاریخ انتشار : 1398/04/06